Internetowi "badacze" i "naukowcy", czyli o manowcach zdobywania wiedzy cz. 3

Problem "Biochemii Harpera"

W przypadku tej lektury nie chcę nawet wnikać kto naprawdę ją uważnie przeczytał. Na pewno nie jest to pozycja lekka, łatwa i przyjemna - taka w sam raz do poduszki. Co nie zmienia faktu, że każdy internetowy ekspert się na nią powołuje. Można zaobserwować zjawisko podobne do sporów wokół tekstów biblijnych. "Biochemia" podobnie jak Biblia jest interpretowana na każdy możliwy sposób. Każdy znajduje w niej potwierdzenie swoich poglądów i argumenty przeciw wyznającym poglądy odmienne. Każdy interpretuje ją tak, by pasowała do jego wiary dietetycznej. Porównanie do Biblii nie jest bynajmniej przypadkowe. Współczesna dietetyka, jak i medycyna - to formy religii. Mają swoje kościoły, sekty, odłamy i heretyków. Póki co stosy spalające na popiół innowierców płoną tylko na internetowych forach i miejmy nadzieję, że do tego to się ograniczy.

Problem metodologii badań

Lewis Wolpert w książce "Nienaturalna natura nauki" dowodzi, że technika nie jest w ścisłym tego słowa znaczenia nauką. Tymczasem trening sportowy to w dużej mierze właśnie połączenie techniki i sztuki. Stąd też sporo nieporozumień i chybionych badań. Tym jednak zajmę się niebawem oddzielnie.

Wydaje się, że technika opiera się na nauce i jest tak w istocie. Jednak nie są tożsame. Nauka operuje pojęciami, natomiast technika wytwarza przedmioty użytkowe (ostatnio też coraz więcej bezużytecznych). Jest wielkim nieszczęściem naszych czasów, że uważa się, iż prawdziwa nauka to taka, która od razu ma zastosowanie. Dlatego na spore nakłady może liczyć inżynier projektujący gadżety, a nie matematyk czy fizyk teoretyk. Ten pierwszy nie jest naukowcem. Drudzy nimi są. W perspektywie ogólnego postępu ludzkości bardziej powinno się cenić naukowców teoretycznych. Niedouczony polityk rozdzielający pieniądze na naukę czy krzykacz internetowy nie zdają sobie sprawy z tego, że gdyby nie wyliczenia Leibniza (1646-1716) czy Kartezjusza (1596-1650), nie mogliby teraz wystukiwać różnych bzdur na laptopach czy smartfonach. Nie byłoby bowiem czegoś takiego jak informatyka i komputery. Podobnie mają się prace Maxwella do zagadnienia fal radiowych.

Rzecz jasna takie ujęcie techniki i nauki jako zupełnie odrębnych jest uproszczeniem. Im bardziej złożona technika, tym z bardziej złożonych badań i wyliczeń naukowych musi korzystać. Jednak technika zajmuje się głównie tym "jak to zrobić, by działało", zaś nauka "jak to działa" lub "co by było, gdyby zrobić tak". Przy czym to ostatnie "zrobić" odnosi się bardziej do sfery pojęciowej niż fizycznego działania. Są to głównie inne-odmienne sposoby myślenia i spojrzenia na świat. Nieco bardziej złożona jest ta relacja, gdy rozważa się ją w drugą stronę. Nauka korzysta z techniki i stara się często uogólniać to do czego różni konstruktorzy czy praktycy dochodzą na drodze eksperymentalnej. Mamy też wreszcie badania oparte na doświadczeniach empirycznych. Są albo wynikiem eksperymentów ściśle kontrolowanych, albo też obserwacji określonych zjawisk. Dużo zależy od dziedziny nauki, ale również od podejścia metodologicznego. Naukowcy korzystają często z urządzeń pomiarowych, jakich dostarczają im technicy.

Wiele badań jest obciążonych wymaganiami sponsorów, jak i niechęcią do zmiany obowiązującego w danej dziedzinie paradygmatu. Nie chodzi o to, by z tego powodu od razu wszelkie badania dyskredytować. Trzeba jednak zdawać sobie sprawy z obciążeń jakim podlegają. Wymagania sponsorów to rzecz oczywista. "Płacę, więc wymagam". Nie zawsze naciski są wprost skierowane w autorów badań. Czasem podlega im kierownictwo danego działu czy uczelni, a już ono powinno wyegzekwować takie czy inne wyniki. Bywa, że dochodzi do poważnego ostracyzmu wobec badaczy kwestionujących ustalone prawdy. Niekiedy tracą pracę, uznaje się ich za oszustów, albo zastrasza. Jedni się poddają, a inni nie. Trudno im cokolwiek opublikować, ale do tego jeszcze wrócę. Na pewno nie każdy, kto podważa ustalone prawdy naukowe jest wiarygodny, ale to nie zmienia faktu, iż takie naciski mają wpływ na rzetelność badań i morale naukowców.

Paradygmat jest pojęciem filozoficznych z zakresu metanauki i dla wielu naukowców samo jego używanie jest błędem. Jednak wielu innych przyjmuje jego użycie pozytywnie. Wg Thomasa Khuna, który to pojęcie wprowadził, jest to zbiór teorii i pojęć stanowiących podstawę danej dziedziny naukowej w określonym czasie. W pewnym sensie i z wieloma zastrzeżeniami można porównać paradygmat do dogmatu religijnego. Zwykle trzeba mocnego wstrząsu lub namnożenia faktów podważających stary paradygmat, by mógł powoli ukształtować się nowy. Często starsi wiekiem i stażem naukowcy protestują przeciw zmianie paradygmatu. Trudno przecież przyjąć, że dorobek całego życia traci wartość. Nowy paradygmat, jeśli taki się pojawi, przyjmuje dopiero kolejne pokolenie uczonych. Nauka rozwija się tak ewolucyjnie, jak i nierzadko rewolucyjnie. w końcu dochodzi do przewrotu, który obala większość przyjętych do tej pory teorii. Każda teoria naukowa ma jakieś luki. Czasem są drobne, np. dziesiąta cyfra po przecinku nie pasuje, a czasem bardziej poważne. Nie ma teorii, która nie miałaby jakichś luk. Zwykle z czasem okazuje się, że im dokładniejsze badania, dokładniejsze metody i narzędzia stosowane przez naukowców, tym więcej luk i faktów, które nie pasują. Gdyby każda przyjęta teoria była od razu doskonała, nie byłoby mowy o żadnym postępie nauki. Nie byłoby też potrzeby prowadzenia kolejnych badań.