O nauce, medycynie i sporcie cz. 2

Paradygmat to nie samo zło

Nim pójdziemy dalej trzeba to jeszcze raz podkreślić. Paradygmat nie jest czymś złym. Czerpiąc z pracy swoich poprzedników, kolejne pokolenia mogą uściślać wyniki, dokonywać poprawek i uszczegółowień. Główny nurt paradygmatu pozwala im łatwiej popłynąć dalej i rozwijać swoją dziedzinę nauki. Do wielu odkryć by nie doszło, gdyby nie paradygmaty. To one czasami pomagają zobaczyć problem i znaleźć jego rozwiązanie. Często dzięki paradygmatowi można przewidywać nowe jeszcze nieodkryte rzeczy. Klasycznym przykładem może tu być przewidywanie w astronomii istnienia nieodkrytych jeszcze planet lub innych obiektów. W medycynie np. w chirurgi poszukiwania lepszym i mniej inwazyjnych technik przeprowadzania operacji.

Minusem tego stanu rzeczy jest to, iż projektując badania i eksperymenty zakłada się kilka możliwych wariantów otrzymanych wyników. Natomiast wszystkie wyniki uzyskane, które nie mieszczą się w tej puli przewidzianych wariantów, a więc i w ramach paradygmatu - zwykle uznaje się za błąd. Czasem faktycznie są błędne, a czasem jednak nie...

Nie poszukuje się alternatyw i nie rozwiązuje problemów wykraczających poza paradygmat. Takie zagadnienia są określane jako nienaukowe lub metafizyczne. Przy czym określenie "metafizyczne" rozumie się nie w znaczeniu filozoficznym, czyli dotyczące nauki o strukturze bytu. Raczej chodzi o zwulgaryzowane rozumienie tego terminu i wiązanie go z wróżkami czy elfami.

Zmiana paradygmatu

Po przeczytaniu wszystkiego co już napisałem na temat paradygmatu można dojść do wniosku, że jego zmiana jest bardzo trudna. Tak rzeczywiście jest i tak być musi. Nie można zmieniać paradygmatu tylko dla czyjegoś widzimisię. Co więc musi się stać, by mogło dojść do powszechnej zmiany? By teoria lansowana przez mniejszość mogą stać się paradygmatem dla większości? Przede wszystkim taka mniejszość musi najpierw powstać i się uaktywnić. Dzieje się tak wówczas, gdy w badaniach pojawiają się pewne anomalie niezgodne z przyjętymi założeniami. Jedni je ignorują lub nie zauważają, a u innych zaczynają się pojawiać wątpliwości.

W powszechnej świadomości funkcjonuje schemat następujący - dochodzi do jakiegoś wielkiego odkrycia i wówczas "wszystko się zmienia". Jest to błędna interpretacja faktów. Wprawdzie często w historii nauki dochodziło do sporów o pierwszeństwo takiego czy innego odkrycia. Zwykle też uczy się dzieci w szkołach, że ten a ten odkrył to a to, ale tak naprawdę zazwyczaj kilka osób niezależnie od siebie dochodzi do podobnych wniosków. Wystarczy przykładowo wczytać się dobrze w kontrowersje wokół odkrycia radia. Wiele odkryć, jak choćby promieniowania rentgenowskiego to efekt czystego przypadku.

By zbytnio nie wikłać się w szczegóły dodam tylko, że nie zawsze sam odkrywca rozumie znacznie swojego odkrycia. Bywa, że każdy z naukowców, którzy odkryli "to samo" - inaczej interpretuje wyniki do jakich doszedł. Stopniowo próba wyjaśnienia niezgodności nowych faktów ze starymi założeniami powołuje do życia nową siatkę pojęciową. To sprawia, iż poszukiwania idą coraz dalej i zaczynają rozsadzać ramy dotychczasowych paradygmatów Powoli wyłaniają się z nich nowe paradygmaty.

Medycyna

Jakie więc jest paradygmat współczesnej medycyny? Można to pytanie postawić jeszcze inaczej. Czego uczy się obecnie przyszłych lekarzy? Niestety, odpowiedź na to pytanie wskazuje, iż współczesny paradygmat medyczny dochodzi do kresu swoich możliwości. Studenci medycyny nie są już uczeni poszukiwania i krytycznego myślenia. Stopniowo ogranicza się ilość godzin fizjologii, biochemii i anatomii. Na wszystkie dolegliwości człowieka istnieje tylko jedna odpowiedź - syntetyczny środek w postaci tabletki lub zastrzyku. Brak świadomości roli diety z tylko szczątkowym nakierowaniem na piramidę żywieniową i demonizowanie cholesterolu. Brak świadomości wielkiej roli mikroelementów, których coraz bardziej brakuje w żywieniu współczesnego człowieka. Lekarz ma w książce znaleźć opis choroby z objawami podobnymi - mniej lub bardziej - do tego na co skarży się pacjent i przepisać mu odpowiednią pigułkę. Jest bowiem nie do pomyślenia, by pacjent wyszedł z gabinetu bez pliku recept!

Gdyby cofnąć się w czasie do przełomu XIX i XX wieku, zauważylibyśmy niesamowitą rzecz. Nastąpił postęp w wielu dziedzinach nauki. Także w medycynie, a szczególnie w chirurgi. Zachęcam do lektury książek Jurgena Thorwalda na ten temat. Ten postęp generował automatycznie wiarę w jeszcze większy postęp. Można wręcz powiedzieć, że ówczesnym paradygmatem wielu nauk było przeświadczenie, że jeszcze sporo mamy do odkrycia. Matematyk David Hilbert stwierdził "Musimy wiedzieć, będziemy wiedzieć" - wyraził tym ducha epoki, czasu wielkich odkrywców. Skutek był taki, że lekarze jeździli po świecie do różnych osobistości, do różnych lekarzy ogłaszających nowe odkrycia i nowe metody leczenia. Chcieli przekonać się jak to działa na miejscu. Uczyć się od odkrywcy. Rzecz jasna nie byli to ludzie kryształowi pragnący jedynie dobra pacjentów. W każdym razie nie wszyscy. Jak sobie poczytacie z książek Thorwalda i innych źródeł - byli ambitnymi nie przebierający w środkach sukinkotami. Tak! Mieli jednak jedną zaletę, której brakuje wielu współczesnym medykom - chcieli wiedzieć, chcieli umieć więcej!

Nie bez znaczenia jest tu rozdział samego procesu leczenia od procesu badań naukowych. Dziś lekarz zajmujący się pacjentami nie zajmuje się zwykle badaniami, a badacze mają do dyspozycji tylko wyizolowane grupy pacjentów. Przecięty lekarz szuka wiedzy w publikacjach naukowych. Te zaś nie tylko podlegają presji paradygmatu, ale przede wszystkim pieniędzy. Albo są sponsorowane, albo też trzeba zapłacić za publikację w nich swojej pracy. W pierwszym wypadku cenzurze podlega wszystko co sprzeciwia się interesom sponsora, którym najczęściej jest firma farmaceutyczna. W drugim - jak Cię stać zapłacić możesz pisać prawie wszystko co chcesz, najczęściej zwykłe banały tworzone tylko po to, by mieć więcej publikacji potrzebnych do rozwijania uniwersyteckiej kariery.

Istnieje jeszcze coś takiego jak magia autorytetu. Jeśli ktoś z uznanym w środowisku nazwiskiem i dorobkiem napisze artykuł podważający dotychczasowe ustalenia, czy wręcz obalający istniejący paradygmat - zostanie to przyjęte do wiadomości. Tzn. inni naukowcy przynajmniej zastanowią się nad tym co napisał i co odkrył. Mogą to podważać lub przyjąć. Jeśli podobnie zrobi młody i nieznany badacz - zostanie z miejsca odrzucony. Najczęściej w ogóle nie opublikuje się jego pracy. Zwykle, by się przebić musi najpierw przekonać kogoś kto jest znany i uznany. Czasem tylko przy wielkim uporze udaje się takiemu młodemu lub nieznanemu wcześniej uczonemu przeforsować swoje tezy.