Reakcje na stres a motywacja cz. 1

Unikać stresu? Radzić sobie ze stresem?

Na temat stresu napisano już tyle tysięcy książek i miliony artykułów, że temat wydaje się po prostu nudny. Jednak jak to zwykle bywa z popularnymi tematami, większość tego co napisano zawiera w najlepszym wypadku półprawdy. Ugruntowano w powszechnej świadomości pogląd, że stres szkodzi i najlepiej go unikać. Zgodnie z tym zaleceniem nie należałoby w ogóle wychodzić z domu. Nie chodzić do pracy, bo tak często interakcje z ludźmi są trudne. Nie wiązać się z drugą osobą, bo kobiety to... a faceci są... itd. Nie może istnieć bliska relacja, która prędzej czy później nie doprowadzi do spięć. Jakby tego było mało, idziemy na siłownię, by poddać ciało silnym stresorom fizjologicznym. I co? Lepiej zostać w fotelu, by być zdrowszym?

Umówmy się więc od razu, że zalecenie unikania stresu jest nierealne, nieżyciowe i kompletnie głupie. Podobnie jak bezstresowe wychowanie, które obecnie wychodzi wszystkim bokiem. Skoro już jesteśmy przy dzieciach to warto zwrócić uwagę na jeszcze jedno. Często w ramach taniego i głupiego romantyzmu, przedstawia się dzieciństwo jako okres beztroski. Czas pozbawiony stresu i zmartwień. Gdy spotykam się a takimi opiniami mam wrażenie, że większość dorosłych traci pamięć, albo po prostu stara się oszukać samych siebie w imię jakichś niezrozumiałych dla mnie powodów. Czy naprawdę dzieciństwo jest pozbawione zmartwień? W skrajnych przypadkach mamy do czynienia z przemocą domową, alkoholizmem rodziców, czy wykorzystywaniem seksualnym. Jednak nie zawsze musi być aż tak źle. Bicie przez rówieśników, złe oceny, niesprawiedliwość nauczycieli i wychowawców - to inne możliwe przyczyny stresu. Dla dorosłego może to być nieważne, ale dla dziecka śmierć ulubionego zwierzaka czy zgubienie zabawki - też jest ciężkim przeżyciem. Po prostu nie da się przeżyć dzieciństwa zupełnie bez zmartwień. Co więcej, gdyby się dało, to takie dziecko byłoby w dorosłym życiu kompletnie bezradne. Nie twierdzę, że należy dzieci poddawać stresorom, ale też nadmierne chronienie ich prowadzi często do tego, że mamy coraz więcej samobójstw, bo utrata pracy czy odejście dziewczyny/chłopaka to sytuacje, w których te osoby sobie nie radzą. Normalną reakcją byłby tu może i smutek, ale po nim mobilizacja do dalszego życia.

W końcu prawda o niemożliwości unikania stresu dotarła także do psychologów i autorów popularnych poradników. Wówczas zamiast pisać i mówić o unikaniu stresu, zaczęto używać pojęcia "radzenia sobie ze stresem", które na pewno jest lepsze. Jednak jako formy tego radzenia wymienia się zwykle standardowo:

- medytację

- umiarkowane uprawianie sportu

- relaks

- ciepłe kąpiele itp.

Z niektórymi z tych punktów mogę się zgodzić, do niektórych mam zastrzeżenia. Do niektórych z tych zaleceń będę w kolejnych częściach powracał. Niemniej proponuję Wam jeszcze bardziej zmienić optykę podejścia do stresu. Skoro sami chodzimy na siłownię i podajemy się określonemu rodzajowi stresorów, jakimi są duże ciężary, to może uznać, że stres to coś dobrego? Ujmijmy to jeszcze inaczej. Może jest tak, że czasem stres może być czymś dobrym? Wcale nie chodzi o to, że stres na siłowni jest dobry, a stres związany ze wkurzającym szefem zły. To zbyt uproszone podejście. Spróbujmy rozważyć wszystko po kolei.

Stresory i homeostaza

Homeostaza jest terminem bardzo często niewłaściwie rozumianym nawet przez naukowców. W powszechnym mniemaniu homeostaza to stan niezmiennej równowagi, do której po każdym odchyleniu organizm powinien wrócić. Gdyby tak było, to wszelkie treningi nie miałyby sensu. Zaczynasz od określonego poziomu równowagi i wprowadzasz stresor w postaci treningu: biegu, podnoszonych ciężarów itd. Po wysiłku organizm powinien wrócić do punktu wyjścia i niezależnie od tego jak często i intensywnie będziesz trenował, zawsze będziesz w tym samym miejscu. Nie zwiększy się Twoja siła, kondycja czy same mięśnie. Wiadomo, że tak nie jest. Dobrze rozumiana homeostaza to stan równowagi, ale dynamicznej i podlegającej ciągłym interakcjom ze środowiskiem. Wprowadzono ostatnio także pojęcie allostazy, ale nie komplikujmy niepotrzebnie tych rozważań.

To równowaga nie tylko wewnętrzna, ale też zewnętrzna - ze środowiskiem. Pojawia się określony czynnik. Można nazwać go stresorem czy bodźcem. Organizm musi jakoś na niego zareagować. W przeciwnym razie może dojść do śmierci. Np. stale przeciążasz swoje mięśnie. By to przeciążenie wytrzymać, a co więcej by stało się mniej uciążliwe, organizm reaguje przyrostem masy mięśniowej. Wchodzi na wyższy poziom homeostazy. Jeśli zwiększysz obciążenia, cały proces zachodzi od nowa. Argumentacja, by się nie przemęczać, bo organizm dla zdrowia powinien być w homeostazie wynika z nieporozumienia. Co więcej, tak naprawdę nie można cały czas być w tym samym stanie. Środowisko zawsze na nas oddziałuje. Siedzenie w fotelu to też bodziec, choć raczej jeśli serwowany jest w nadmiarze - degenerujący. Żywy człowiek może się albo rozwijać, albo degenerować. Nie ma innej opcji. Dotyczy to wszystkich stref życia, nie tylko fizycznej.